در ایران روز 25 اردیبهشت به نام روز بزرگداشت فردوسی نامگذاری شده است. ابوالقاسم فردوسی طوسی ملقب به حکیم توس، شاعر حماسه سرای ایرانی و سراینده شاهنامه، با خلق این اثر بی‌نظیر، از فراموش شدن ادب پربار زبان پارسی جلوگیری کرد. داستان‌های شاهنامه، خواننده را با فرهنگ پهلوانی و پیشینه پرافتخار ایران آشنا می‌کنند. هر سال در این روز آیین‌های بزرگداشت فردوسی و شاهنامه در مراکز فرهنگی و به ویژه در جوار مزار حکیم برگزار می‌گردد.
ابوالقاسم فردوسی متولد 319 خورشیدی در روستای باژ از توابغ بلوک طابران طوس(خراسان امروزی) در دوران سلطنت سامانیان بود. پدرش ابومنصور از کشاورزان بزرگ خراسان و مادرش گردویه زهرا دختر یکی از شاهزادگان مازندرانی ،به نام اسپهبدان بود.
حکیم ابولقاسم فردوسی اوایل حیات را به کسب مقدمات علوم و ادب پارسی گذرانید. مقدمات کسب کمال و تحصیل را نزد پدر و در مکتب خانه‌های باژ و طوس فرا گرفت، سپس برای ادامه مسیر دانش‌اندوزی به مدرسه‌ای درطوس رفت و از دوران جوانی به خواندن داستان‌های تاریخی علاقمند گردید. وی برای احیای مفاخر پهلوانان و پادشاهان بزرگ ایرانی بسیار کوشید و همین طبع و ذوق شاعری و دلبستگی او برای احیاء مفاخر ملّی، باعث به وجود آمدن شاهکاری برزگ به نام «شاهنامه» شد.
تمکن مالی فردوسی باعث شد او بتواند دوران نوجوانی و جوانی را صرف مطالعه تاریخ و آشنایی با علوم کند. فردوسی هرچه بیشتر در تاریخ ایران پیش می‌رفت و مطالعه می‌کرد، به داستان‌ها و افسانه‌های کهن ایرانی بیشتر علاقه‌مند می‌شد؛ تا جایی که تصمیم به نوشتن مجموعه‌ای عظیم از داستان‌های اساطیری ایرانیان گرفت.
فردوسی در سال 370 یا 371، به نظم در آوردن شاهنامه را آغاز کرد و در اوایل این کار، هم خود او ثروت و دارایی قابل توجهی داشت و هم برخی از بزرگان خراسان که به تاریخ باستان ایران علاقه داشتند، او را یاری می‌کردند، اما با گذشت سالیان بسیار و در زمانیکه فردوسی بیشتر ابیات و داستان‌های شاهنامه را سروده بود، فقر و تنگدستی را تجربه کرد.
شاهنامه که مهم‌ترین اثر فردوسی و یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبیات کهن فارسی می‌باشد نزدیک به پنجاه هزار بیت دارد. این شاهکار ادبی مجموعه‌ای از داستان‌های ملّی و تاریخ باستانی پادشاهان قدیم ایران و پهلوانان بزرگ سرزمین ماست که کارهای پهلوانی آن‌ها را همراه با فتح، ،ظفر، مردانگی، شجاعت و دینداری توصیف می‌نماید.
در اثر منظوم شاهنامه طبع لطیف و روحیه وطن‌دوستی فردوسی مشهود است. در شعرهای او برای خودنمایی هجو، دروغ و تملق جایی وجود ندارد. شاهنامه شرح احوال، پیروزی‌ها، شکست‌ها و دلاوری‌های ایرانیان از کهن‌ترین دوران (نخستین پادشاه جهان کیومرث) تا سقوط دولت ساسانی به دست تازیان (در سده 7 میلادی) است. همچنین اشاره به کشمکش‌های خارجی ایرانیان با هندیان در شرق، تورانیان در شرق و شمال شرقی، رومیان در غرب و شمال غربی و تازیان در جنوب غربی دارد. علاوه بر سیر خطی تاریخی ماجرا، در شاهنامه داستان‌های مستقل پراکنده‌ای نیز وجود دارند که مستقیما به سیر تاریخی مربوط نمی‌شوند. بعضی از این داستان‌ها به طور خاص مانند رستم و سهراب از شاهکارهای بدیهی ادبیات جهان به شمار می‌آیند. ابوالقاسم فردوسی شاعر اخلاق گرا و فضیلت دوست در ادبیات حماسی ایران است. صحت عشق به توحید، وطن‌دوستی، علم‌جویی، تکریم مقام قهرمانان و جوانمردان را ابیات نمونه ذیل به تصویر می‌کشد:
به دانش فزای و به یزدان گرای که او باد جان ترا رهنمای
و همچنین بیت معروف
چو ایران نباشد تن من مباد بدین بوم و بر زنده یک تن مباد
فردوسی پس از اتمام شاهنامه، از غزنین که پایتخت غزنویان بود بیرون آمد و مدتی را در سفر به سر برد و سپس به زادگاه خود بازگشت. او در سال 416 ه. ق. از دنیا رفت. از دفن فردوسی در قبرستان توس ممانعت به عمل آوردند، زیرا در آن زمان خاک‌سپاری مسلمانان شیعه را در این قبرستان ممنوع کرده بودند. سرانجام فردوسی را در حیاط خانه خودش دفن کردند و یکی از حاکمان محلی غزنویان، بنایی در محل مقبره فردوسی ساخت.
آرامگاه وی با گذشت چندین قرن و نشستن غبار زمان بر پیکره آن، این بنا رو به ویرانی گذارد. هوشنگ سیحون، معمار برجسته ایرانی، در سال1348 ه.ش. طراحی بنای آرامگاه را تکمیل کرد. این بنا اکنون در 20 کیلومتری شمال غربی شهر مشهد، در نزدیکی شهر تاریخی طبران و بقعه تاریخی هارونیه واقع شده است. روستای پاژ (زادگاه فردوسی)، امروزه با نام روستای فاز شناخته می‌شود. زادگاه فردوسی امروزه در 28 کیلومتری آرامگاهش می‌باشد.
گردآوری و تنظیم: بیگلری
منابع:
Report